Ở tuổi 106, Bill Frankland
có lẽ là bác sĩ hoạt động lâu năm nhất trên hành tinh, và ông không có dấu hiệu
chậm lại.
Việc nghỉ hưu ngày càng trở
nên tốn tiền, và các thế hệ tương lai có thể phải bỏ hẳn ý nghĩ đó. Chúng ta sẽ
làm được những việc gì khi già? Liệu ta còn đủ sức không? và có ai thuê ta
không?
"Từ 100 đến 105 tuổi
tôi đã xuất bản 4 bài báo," người đàn ông ngồi trước mặt tôi nói. Nay đã
106, Bill Frankland có lẽ là bác sĩ hoạt động lâu năm nhất trên hành tinh này.
Mặc dù tôi đang gặp ông vào sáng thứ bảy, ông vẫn ở tại văn phòng của mình ở
London, ăn mặc chỉnh tề, xung quanh ông toàn là các báo có tình học thuật.
Frankland được đào tạo làm
bác sỹ vào năm 1930. Trong suốt sự nghiệp lâu dài và lừng lẫy của mình, ông đã
trở thành người lão luyện nhất về dị ứng. Ông đã làm việc cùng với Alexander
Fleming (được giải Nobel vì tìm ra thuốc kháng sinh) và có lần được mời tới
Iraq để chăm sóc Saddam Hussein.
Mặc dù quy chế thời đó ông
phải nghỉ hưu ở tuổi 65, do không muốn từ bỏ công việc ông đã làm việc tự nguyện
từ đó. "Làm thế nào khác được?" ông giải thích. Dự án mới nhất của
ông sắp ra mắt. "Tôi nghĩ 'tôi phải viết một bài báo nữa khi tôi 106 tuổi'.
Và thực tế ông đang viết. Tôi đã hoàn thành nó được ít nhiều."
Khỏi phải nói, thái độ của
Frankland là bất thường. Hầu hết mọi người đều tưởng tượng những năm cuối đời
là một kỳ nghỉ kéo dài- một cơ hội để thay bàn làm việc bằng ghế bành và bắt đầu
ngủ buổi chiều. Nhưng trong tương lai sẽ có thể không phải như thế nữa.
Có một sự chênh lệch đáng kể
giữa khoản tiền phần lớn người tiết kiệm được cho việc về hưu so với khoản tiền
mà họ sẽ cần đến. Chênh lệch này ngày càng lớn lên. Theo một báo cáo gần đây của
Diễn Đàn Kinh Tế Thế Giới (WEF), người dân sống ở một số nền kinh tế lớn nhất
thế giới- Mỹ, Anh, Nhật Bản, Hà Lan, Canada, Úc, Trung Quốc và Ấn Độ- tất cả
các nước này phải đối mặt với khoản thiếu hụt tiết kiệm là 428 nghìn tỷ đô la
vào năm 2050.
Trong khi đó, dân số toàn cầu
già đi hơn bao giờ hết. Tính đến 2015 có khoảng 451.000 người đang sống quá
trăm tuổi, và con số này sẽ gấp 8 lần trong 3 thập kỷ tới. Ở Hoa Kỳ, họ là nhóm
tuổi phát triển nhanh nhất. Ở Anh, hiện nay có nhiều đến mức Nữ Hoàng phải thuê
thêm người để gửi thiếp mừng cho họ. Thực tế, phần lớn trẻ em sinh ra ở các nước
giàu có ngày nay sẽ có dịp kỷ niệm ngày sinh thứ 100.
Đây là một phần của vấn đề.
Ngay cả trong những năm 1960, ở Mỹ, hơn hai thập kỷ sau khi lương hưu của nhà
nước được áp dụng lần đầu, thì người ta thường chỉ có thể hưởng lương hưu khoảng
5 năm- vì tuổi nghỉ hưu là 65 và tuổi thọ trung bình là 70.
Nhưng với những người sống
trăm tuổi, việc nghỉ hưu có thể dài hơn bảy lần thế. Và với các công ty có
lương hưu cao thì những người hy vọng duy trì mức lương hưu hàng năm là 44.564
đô la- là mức trung bình quốc gia của Hoa Kỳ- sẽ phải tiết kiệm khoảng một triệu
đô la.
Thay vào đó, một số lượng
đáng kể những con người kỳ diệu tự nhiên này có thể phải làm việc. Họ sẽ làm
công việc gì? Họ có đủ khỏe không? Và có ai muốn thuê họ không?
Câu trả lời cho câu hỏi đầu
tiên có thể làm bạn ngạc nhiên. Trên khắp thế giới, từ California đến Ba Lan, đến
Ấn Độ, những người sống trăm tuổi đã làm việc rất tích cực. Và không có việc gì
họ không làm. Quá nhiều để kê khai, nhưng nó có thể gồm nghề cắt tóc, chẳng hạn
như Anthony Mancinelli, đã cắt tóc 95 năm (từ năm 1923, khi ông 12 tuổi); vận động
viên, như Stanislaw Kowalski, người đã phá kỷ lục thế giới chạy 100 mét khi 104
tuổi; và các ngôi sao YouTube, cụ thể là Mastanamma, một bà cố 107 tuổi, dạy
cho một triệu người cách nấu ăn, như trứng đà điểu chiên.
Thực tế, những người già thường
muốn làm việc. Peter Knight, một doanh nhân có trụ sở tại Vương quốc Anh, kể rằng
ông đã thành lập công ty tuyển dụng Forties People khoảng 4 năm trước. Công ty chuyên
thuê các ứng viên đã lớn tuổi. "Không có tuổi giới hạn trên. Trước đây,
chúng tôi đã có một khách hàng 82 tuổi và nhân viên của ông, người già nhất là
94 tuổi," ông nói.
Ông già 94 tuổi này đã nghỉ
hưu ba lần từ cùng một công ty trông coi hồ sơ của Thủy Quân Lục Chiến Hoàng
Gia- và mỗi lần về hưu ông tiếp tục quay trở lại văn phòng thăm bạn bè. Ông bắt
đầu giúp bạn và từ việc này sang việc khác, cho đến khi họ quyết định sẽ trả
cho ông một số tiền biểu tượng để ông có thể đến và đi tùy thích. "Khi đó
ông là một phần của đồ nội thất cơ quan."
Tất nhiên, một số công việc
là quá tốt không muốn từ bỏ. Người dẫn chương trình truyền hình Anh 92 tuổi Sir
David Attenborough, làm chương trình truyền hình về động vật hoang dã cho BBC,
tin tưởng rằng ông sẽ làm việc đến 100 tuổi- và ông nói nhiều lần là không có kế
hoạch nghỉ hưu. Ai muốn về hưu khi công việc là lén đến gần con lười ươi, bắt
chước tiếng gọi của sói, và chơi với khỉ đột con?
"Ở Anh chúng tôi không
có tuổi nghỉ hưu bắt buộc nữa, nhưng nếu bạn trong ngành giáo dục đại học thì bạn
sẽ tiếp tục giảng đến trên 70 tuổi," Jane Falkingham, một nhà lão khoa và
giám đốc Trung Tâm Thay Đổi Dân Số tại Đại học Southampton, nói. "Tôi nghĩ
rằng giáo sư già nhất ở khoa tôi là khoảng 75 tuổi. Nhưng tất nhiên cuộc sống ở
giới học viện là rất tốt đẹp."
Với Frankland, tiếp tục làm
việc là một quyết định thực tế- mặc dù ông rõ ràng là đam mê nghề mình.
"Tôi từng say mê làm vườn, nhưng nay không làm được nữa," Frankland
nói. "Tất cả những gì tôi từng làm, ở tuổi 106, tôi không thể làm được. Vậy
còn việc gì để làm? Tôi đọc rất nhiều, hầu hết là về khoa học thay vì đọc tiểu
thuyết hay thứ khác tương tự."
Ở công ty Forties People,
không có hình mẫu thực sự nào cho các nhiệm vụ để tuyển dụng, mặc dù hầu hết là
công việc văn phòng. "Đã có ba công ty báo chí gọi cho chúng tôi trong vài
tuần qua," ông nói. Sau khi thử tuyển dụng nhân viên tiếp tân và nhân viên
phát triển nhân lực trẻ và thấy rằng họ không đáng tin cậy, công ty đã quyết định
thử với những người lớn tuổi mà họ có thể biết ưu tiên hóa công việc.
Đối với những người có công
việc đòi hỏi sức khỏe, thì công việc liên tục sẽ có nhiều thách thức. Nhưng
không phải lúc nào cũng thế. "Công nghệ đang thay đổi công việc chúng ta
làm," Falkingham nói. "Vì vậy, thực tế một số công việc thủ công phải
lao động vất vả thì đã có máy móc thực hiện. Việc này đang làm thay đổi bản chất
công việc, mà nó cũng sẽ tạo thuận lợi cho con người làm việc được lâu
hơn."
Vì vậy, liệu đa số người có
đủ khả năng không?
Thực tế, hầu hết người sống
trăm tuổi là khỏe mạnh một cách đáng ngạc nhiên. Họ có thể trông nhăn nheo,
nhưng ở bên trong, họ thường có sức khỏe hơn nhiều người về hưu trẻ. Một nghiên
cứu gần đây cho thấy rằng họ có xu hướng ít mắc bệnh hơn so với những người trẻ
hơn họ hai thập niên.
Họ cũng không kém về tâm
trí. Mặc dù đúng là một số khả năng có suy giảm khi chúng ta già đi, nhưng cái
gọi là "trí tuệ kết tinh"- tức kỹ năng và kiến thức mà ta tích lũy
qua nhiều năm- vẫn tiếp tục phát triển mãi sang tuổi già. Năm 2016, các nhà
khoa học đã kiểm tra sức khỏe và khả năng của những người sống trăm tuổi đã
đăng ký bỏ phiếu ở New York và nhận thấy rằng họ có rất ít dấu hiệu lão hóa và
nhìn chung họ hoạt động ở mức độ cao.
Và mặc dù việc nghỉ hưu sớm
thường được cho là tốt hơn cho sức khỏe, nhưng trong một số trường hợp, ngừng
làm việc có thể gây ra điều ngược lại. Một nghiên cứu về công nhân ở Áo phát hiện
ra rằng những người đã nghỉ hưu sớm hơn 3.5 năm có nguy cơ tử vong ở tuổi 67
cao hơn 13% - đặc biệt nếu họ là độc thân, cô đơn và coi việc nghỉ hưu như một
cơ hội để giảm hoạt động thể chất.
Ở phía tây nam của các hòn đảo
chính của Nhật Bản, về phía đông Biển Đông, có một tiền đồn nhiệt đới mà nó chứng
mình cho điều nói trên. Okinawa nổi tiếng với tỷ lệ người trăm tuổi; ước tính cứ
khoảng mỗi 2.000 người thì có 1 người trên 100 tuổi.
Trong nhiều năm, các nhà
nghiên cứu tại địa điểm đặc biệt này đã nhận thấy một số khía cạnh của lối sống
Okinawa mà nó có thể giải thích cho tuổi thọ cao của họ. Chúng bao gồm việc ăn
rất nhiều rau và nhìn chung ít calo hơn so với người Mỹ trung bình- nhưng cũng
có cả thái độ làm việc của họ.
Không có từ "nghỉ
hưu" trong ngôn ngữ Okinawa; người dân địa phương, nhiều người trong số họ
là nông dân và ngư dân từ nhỏ, họ có thể thể tiếp tục làm việc cho đến khi họ
chết. Người cao tuổi sống theo nguyên tắc "ikigai", tạm dịch là
"có lý do để thức dậy vào buổi sáng". Hòn đảo này tự hào có ban nhạc
pop "trăm tuổi" duy nhất trên thế giới. KBG84 đã có chuyến lưu diễn
bán sạch vé ở Nhật Bản và chỉ chấp nhận thành viên trên 80 tuổi.
Vì vậy, những người trăm tuổi
không lụ khụ như bạn nghĩ đâu, và có rất nhiều công việc mà họ có thể lựa chọn.
Nhưng liệu có ai muốn thuê họ không?
Có chứ. "Tôi nghĩ tương
lai con người sẽ già hơn," Knight nói. Theo quan điểm của ông, những người
già có nhiều lợi thế hơn các đồng nghiệp có bộ mặt trẻ hơn, kể cả khả năng làm
việc với quần chúng và có kỹ năng cao về giao tiếp.
Ngoài ra, người già thường
là chuyên gia trong nghề của họ. Frankland được mời ra tòa để nêu bằng chứng
khi ông 99 tuổi. Vụ việc liên quan đến một người lái xe, người này tuyên bố tai
nạn không phải là lỗi của anh ta, mà là do hậu quả của một phản ứng dị ứng sau
khi anh bị ong đốt. Frankland đã thuyết phục tòa án rằng điều đó không thể xẩy
ra được và bị cáo cuối cùng đã bị kết án.
Tuy nhiên, cũng có những thử
thách. Knight cho biết một số khách hàng đã từ chối các ứng cử viên lớn tuổi vì
họ quá tốt- họ được coi là mối đe dọa cho người thuê họ. Ví dụ, một nhân viên
đã giải quyết thành công nhiều cuộc khủng hoảng trong khi một đồng nghiệp cấp
trên đang đi nghỉ. Nhưng thay vì hài lòng, "họ đã không thuê bà nữa vì bà
trở nên nổi tiếng hơn tại văn phòng. Họ tìm một người khác không có kỹ năng hoặc
kinh nghiệm của bà."
Một khó khăn nữa, ít rõ ràng
hơn, mà những người trăm tuổi có thể phải đối mặt, đó là họ già rồi. "Nếu
bạn nhìn vào một trang web của một công ty và họ nói 'đây là một đội hình trẻ,
năng động, mạnh mẽ,' thì điều cuối cùng họ muốn là một người già trong đó
," Knight nói. Có một khoảng cách văn hóa. Bạn hãy tưởng tượng nói với một
đồng nghiệp đã có cháu về những điều thích thú mà bạn đã trải nghiệm đợt nghỉ
cuối tuần. "Như vậy chẳng khác gì làm việc với cha mẹ hoặc ông bà
mình."
Tuy nhiên, một nơi đang dẫn
đầu là nước Nhật. Với tuổi thọ cao nhất hành tinh và tỷ lệ sinh giảm xuống mức
thấp kỷ lục, thì gần một phần ba dân số đất nước là trên 65 tuổi. Thực tế nhân
khẩu học này đã dẫn đến những phần thưởng, được chính phủ hậu thuẫn, cho các
công ty lưu lại làm việc những người cao tuổi. Chính phủ cũng đang xem xét việc
nâng cao độ tuổi, mà từ đó người ta có thể lựa chọn để yêu cầu trợ cấp hưu trí,
lên 70.
Công ty mỹ phẩm Pola, chuyên
bán các sản phẩm chăm sóc da, thực phẩm sức khỏe và đồ lót tại các siêu thị
trên toàn quốc, hiện có khoảng 1.500 người- chủ yếu là phụ nữ- ở độ tuổi 70, 80
và 90. Họ thường xây dựng cơ sở khách hàng vững mạnh trong những năm qua và các
nhóm người già có thể hoạt động tốt hơn những người trẻ.
Vậy làm thế nào mà Frankland
lại tìm được việc làm ở tuổi 106? "Bây giờ tôi có đủ các loại rào cản thể
chất, điếc là một trong số đó. Chỉ phải xử lý công việc là khó khăn rồi,"
ông nói. "Tìm kiếm các tạp chí và sự việc là việc chán khủng khiếp. Tôi bị
rất hạn chế về thể chất. Trước tôi nói 'có' với mọi thứ, bây giờ tôi bắt đầu
nói 'không'."
Khả năng tinh thần của
Frankland lại là chuyện khác. Thật khó để tìm được một người để phỏng vấn hấp dẫn
hơn- tại lúc này, tôi được thưởng thức những câu chuyện về mọi thứ, từ thời
gian ông là tù binh chiến tranh Nhật đến quyển sách đã gây cảm hứng cho ông trở
thành bác sỹ.
Không phải ai cũng nghĩ có một
sống về già thơ mộng; đối với nhiều người, sức khỏe kém sẽ có nghĩa là không thể
làm việc tới quá 65 tuổi. Nhưng rõ ràng có thể thực hiện được. Và nếu đây là
tương lai của công việc, thì văn phòng sắp trở nên thú vị hơn nhiều.
(Nguồn: BBC)